Ścinanie drzew Ozorków
niedziela, 25 grudnia 2011
sobota, 10 grudnia 2011
piątek, 9 grudnia 2011
Żydzi w Łodzi od 1700 roku do dziś
Żydzi zaczęli się osiedlać w Łodzi pod koniec 1700 roku. W 1793 r. było 11 Żydów mieszkających w Łodzi. Liczba ta wzrosła w roku 1809 (podczas zaboru pruskiego), do około 100 i 259 w 1820 roku. W tym czasie społeczność żydowska zaczęła się organizować i zbudowała pierwszą synagogę. Cmentarz Żydowski został otwarty w 1811roku, niestety został zniszczony podczas II wojny światowej.
Łódź w 1820 znalazła się pod kontrolą Rosji. W tym czasie, Żydowscy właściciele fabryk, kupcy, bankierzy, przemysłowcy oraz robotnicy odgrywają ważną rolę w rozwoju gospodarki Łodzi, a miasto staje się ważnym ośrodkiem przemysłowym dla całej Europy.
Początkowe ostre ograniczenia dla narodowości Żydowskiej zniesiono, kiedy ogłoszono, że w 1827 roku Żydzi mogą kupować nieruchomości, budować własne domy w niektórych dzielnicach a nawet otwierać firmy. Żydzi, którzy mogli żyć w mieście do porozumiewania się używali języka francuskiego, Rosyjskiego oraz Polskiego, aby bardziej zasymilować się ze społeczeństwem posyłali swoje dzieci do szkół ogólnokształcących oraz zaczęli ubierać się w zwykłe ubrania.
W 1848 roku car Rosji zniósł ograniczenia osadnictwa żydowskiego w polskich miastach. Dekrety z 1861 i 1862 mówią o koncepcji ustanowienia odrębnej dzielnicy żydowskiej w Łodzi. Niektórzy Żydzi osiedlili się na terenie miasta, choć wielu zdecydowało się pozostać w byłej dzielnicy żydowskiej, "Alstadt".
Ortodoksyjna synagoga, Alte Szul lub inaczej zwana Starą synagogą, został otwarta w 1860 roku. Remont miał miejsce w 1897 roku, zaś została spalony w 1939 roku podczas okupacji hitlerowskiej w Łodzi.
Łódź w 1820 znalazła się pod kontrolą Rosji. W tym czasie, Żydowscy właściciele fabryk, kupcy, bankierzy, przemysłowcy oraz robotnicy odgrywają ważną rolę w rozwoju gospodarki Łodzi, a miasto staje się ważnym ośrodkiem przemysłowym dla całej Europy.
Początkowe ostre ograniczenia dla narodowości Żydowskiej zniesiono, kiedy ogłoszono, że w 1827 roku Żydzi mogą kupować nieruchomości, budować własne domy w niektórych dzielnicach a nawet otwierać firmy. Żydzi, którzy mogli żyć w mieście do porozumiewania się używali języka francuskiego, Rosyjskiego oraz Polskiego, aby bardziej zasymilować się ze społeczeństwem posyłali swoje dzieci do szkół ogólnokształcących oraz zaczęli ubierać się w zwykłe ubrania.
W 1848 roku car Rosji zniósł ograniczenia osadnictwa żydowskiego w polskich miastach. Dekrety z 1861 i 1862 mówią o koncepcji ustanowienia odrębnej dzielnicy żydowskiej w Łodzi. Niektórzy Żydzi osiedlili się na terenie miasta, choć wielu zdecydowało się pozostać w byłej dzielnicy żydowskiej, "Alstadt".
Ortodoksyjna synagoga, Alte Szul lub inaczej zwana Starą synagogą, został otwarta w 1860 roku. Remont miał miejsce w 1897 roku, zaś została spalony w 1939 roku podczas okupacji hitlerowskiej w Łodzi.
Budowę drugiej synagogi nadzorował sam Poznański, w tym czasie była to największa budowla w centrum miasta a znana była jako "Wielka Synagoga”. Jej kres dobiegł końca podczas gdy Niemcy okupowali Łódź podczas II Wojny Światowej.
Trzecia synagoga, Vilker Shul, została otwarta w 1899 roku a w 1939 roku została rozebrana z resztą synagog.
Trzecia synagoga, Vilker Shul, została otwarta w 1899 roku a w 1939 roku została rozebrana z resztą synagog.
W 1897 roku, ludność żydowska w Łodzi liczyła sobie już prawie 99.000.
Żydzi byli integralną częścią przemysłu włókienniczego w Łodzi, który był znany jako "Manchester Polska". Żydzi w 1914 roku posiadali 175 fabryk. Jednym z najbardziej znanych przedsiębiorców w owym czasie był IK Poznański zakład, który był jednym z największych zakładów włókienniczych w Europie.
I Wojna Światowa zdewastował Łódź. Wiele fabryk zostało zniszczonych. Żydowscy przemysłowcy nie otrzymali pomocy finansowej ze strony rządu do odbudowy swoich fabryk.
Antyżydowska polityka została wprowadzona w okresie międzywojennym, jednak Żydzi nadal pracowali i rozwijali się. Przemysł krawiecki niemal w całości składa się z żydowskich przedsiębiorców. Żydzi byli także aktywni w budowaniu branż pokrewnych. Żydowscy kupcy utworzyli związek składający się z przemysłowców oraz handlowców z terenu ówczesnej Łodzi.
I Wojna Światowa zdewastował Łódź. Wiele fabryk zostało zniszczonych. Żydowscy przemysłowcy nie otrzymali pomocy finansowej ze strony rządu do odbudowy swoich fabryk.
Antyżydowska polityka została wprowadzona w okresie międzywojennym, jednak Żydzi nadal pracowali i rozwijali się. Przemysł krawiecki niemal w całości składa się z żydowskich przedsiębiorców. Żydzi byli także aktywni w budowaniu branż pokrewnych. Żydowscy kupcy utworzyli związek składający się z przemysłowców oraz handlowców z terenu ówczesnej Łodzi.
Żydzi utrzymywali żywe stosunki społeczne w Łodzi. W 1924 r. zostały wykonane pierwsze demokratyczne wybory do Gminy Żydowskiej w Łodzi. Społeczność żydowska była odpowiedzialna za utrzymanie koszernej rzeźni, edukacji, dobrych stosunków zresztą społeczeństwa Łódzkiego oraz pomocy biednym.
W okresie międzywojennym, organizowane były akcje dożywiania ubogich oraz bezdomnych. B'nai Brith miał złożyć w Łodzi w 1926 roku, fundację wspierającą ubogich oraz kulturę i oświatę
W Łodzi powstawała cała sieć szkół dla Żydowskiego społeczeństwa. Liczba szkół nauczania języka polskiego i hebrajskiego stale rosła. Pierwsze Żydowskie gimnazjum powstało w Łodzi a założył je w 1912 Markus Braude. Szkołę dla dziewcząt założono w 1924 roku.
Wielu znanych żydowskich artystów i pisarzy urodziło się bądź mieszkało w Łodzi. Artur Rubinstein (1887-1983), światowej sławy pianista urodził się w Łodzi, a także słynny kompozytor Aleksander Tansman i poeta Julian Tuwim. Poeci Itzhak Katzenelson, David Frischman i Jacob Cohen mieszkał i pracował w Łodzi. Miasto miało własny teatr Żydowski i była on domem dla wielu sławnych aktorów..
W okresie międzywojennym, organizowane były akcje dożywiania ubogich oraz bezdomnych. B'nai Brith miał złożyć w Łodzi w 1926 roku, fundację wspierającą ubogich oraz kulturę i oświatę
W Łodzi powstawała cała sieć szkół dla Żydowskiego społeczeństwa. Liczba szkół nauczania języka polskiego i hebrajskiego stale rosła. Pierwsze Żydowskie gimnazjum powstało w Łodzi a założył je w 1912 Markus Braude. Szkołę dla dziewcząt założono w 1924 roku.
Wielu znanych żydowskich artystów i pisarzy urodziło się bądź mieszkało w Łodzi. Artur Rubinstein (1887-1983), światowej sławy pianista urodził się w Łodzi, a także słynny kompozytor Aleksander Tansman i poeta Julian Tuwim. Poeci Itzhak Katzenelson, David Frischman i Jacob Cohen mieszkał i pracował w Łodzi. Miasto miało własny teatr Żydowski i była on domem dla wielu sławnych aktorów..
Antysemityzm stał się powszechny w 1930 roku z powodu nazistowskiej propagandy. Zorganizowano ataki na Żydów w kwietniu 1933 roku, maju 1934 r. i we wrześniu 1935 roku. w 1938 roku zamożni Żydzi zostali aresztowani a ich sklepy i fabryki zaczęły być zamykane.
Przed wybuchem II Wojny Światowej ludność żydowska Łodzi liczyła około 233 tysięcy, mniej więcej jedną trzecią ludności miasta, była drugą co do wielkości społeczność żydowska w Europie. W chwili wybuchu wojny, wielu Żydów opuściło miasto, w strachu przed prześladowaniami, przenieśli się do Warszawy i innych miastach na terenie Generalnej Guberni lub na terytoria okupowane przez ZSRR.
Wojska niemieckie weszły do Łodzi w dniu 8 września 1939 roku. Niemcy zmusili wielu Żydów do opuszczenia Łodzi i deportowano ich do miast w Generalnej Guberni. Od 30 września do 1 maja 1940 roku, 70000 Żydów opuściło Łódź.
Łódzkie getto zostało założone w lutym 1940 roku. Około 200.000 Żydów zostało zmuszonych do życia w nim. W dniu 1 marca 1940 roku, krwawy wtorek, Niemcy zorganizowali masowy przerzut Żydów do getta. Getto zostało oficjalnie zamknięte w maju 1940 roku.
Na terenie getta zbudowano sieć 70 fabryk dla Wehrmachtu. Szacuje się, że fabryki te generowały 14.000.000 dolarów zysku dla Niemców.
W getcie powstał pewnego rodzaju ruch Żydowski prowadzony przez Mordechaja Rumkowskiego. Miał on wiele działów, takich jak wydział zdrowia, wydział który zorganizowała kuchnie publiczne w fabrykach i szkołach aby wyżywić robotników i uczniów, Departament Rolnictwa, któremu przydzielono małe ogródki działkowe dla mieszkańców. Miała też dział archiwalny, który zachował oficjalne dokumenty i kroniki codziennego życia w getcie. Wiele z tych dokumentów przetrwały wojnę i zostały przekazane do Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie. Istniał wydział edukacji, który organizował 45 podstawowych szkół religijnych i świeckich, a także dwie szkoły średnie i szkoły zawodowe. W getcie funkcjonował sąd i więziennictwo. Grupy społeczne spotkały się potajemnie i nauczały swoich członków o ich ideologii oraz organizowały strajki i demonstracje w fabrykach.
Życie wydawało się nadal normalne, mimo niemieckiej deportacji ponad 15.000 Żydów z getta do obozów pracy.
Łódzkie getto zostało założone w lutym 1940 roku. Około 200.000 Żydów zostało zmuszonych do życia w nim. W dniu 1 marca 1940 roku, krwawy wtorek, Niemcy zorganizowali masowy przerzut Żydów do getta. Getto zostało oficjalnie zamknięte w maju 1940 roku.
Na terenie getta zbudowano sieć 70 fabryk dla Wehrmachtu. Szacuje się, że fabryki te generowały 14.000.000 dolarów zysku dla Niemców.
W getcie powstał pewnego rodzaju ruch Żydowski prowadzony przez Mordechaja Rumkowskiego. Miał on wiele działów, takich jak wydział zdrowia, wydział który zorganizowała kuchnie publiczne w fabrykach i szkołach aby wyżywić robotników i uczniów, Departament Rolnictwa, któremu przydzielono małe ogródki działkowe dla mieszkańców. Miała też dział archiwalny, który zachował oficjalne dokumenty i kroniki codziennego życia w getcie. Wiele z tych dokumentów przetrwały wojnę i zostały przekazane do Żydowskiego Instytutu Historycznego w Warszawie. Istniał wydział edukacji, który organizował 45 podstawowych szkół religijnych i świeckich, a także dwie szkoły średnie i szkoły zawodowe. W getcie funkcjonował sąd i więziennictwo. Grupy społeczne spotkały się potajemnie i nauczały swoich członków o ich ideologii oraz organizowały strajki i demonstracje w fabrykach.
Życie wydawało się nadal normalne, mimo niemieckiej deportacji ponad 15.000 Żydów z getta do obozów pracy.
Okres autonomii zakończył się we wrześniu 1942 roku, z kompletą masową deportacją do obozu zagłady w Chełmnie. "Gehesperre".16.000 Łódzkich Żydów zostało zamordowanych, w tym dzieci, osoby starsze i chore. Łódzkie getto stało się obozem pracy. Administracja Żydowska przestał funkcjonować, liczba fabryk wzrosła do 119, a Niemcy przejęli kontrolę wszystkich spraw wewnętrznych getta.
Około 45.000 Żydów zginęło w getcie z głodu i chorób, w tym epidemii duru brzusznego, czerwonki, tyfusu i gruźlicy.
W dniu 1 września 1944 roku cała ludność getta (ponad 76.000) został deportowany do Auschwitz. Łódzkiego getto było ostatnim do likwidacji w Polska.
Pozostało 800 Żydów zajmujących się oczyszczaniem ulic i domów ze zmarłych towarzyszy, pomagali przy deportacji i demontażu fabryk. W getcie ukryło się około 70 osób kiedy to zostało wyzwolone przez Rosjan w styczniu 1945 roku. Około 5-7,000 Żydów z łódzkiego getta przetrwała wojnę.
Około 45.000 Żydów zginęło w getcie z głodu i chorób, w tym epidemii duru brzusznego, czerwonki, tyfusu i gruźlicy.
W dniu 1 września 1944 roku cała ludność getta (ponad 76.000) został deportowany do Auschwitz. Łódzkiego getto było ostatnim do likwidacji w Polska.
Pozostało 800 Żydów zajmujących się oczyszczaniem ulic i domów ze zmarłych towarzyszy, pomagali przy deportacji i demontażu fabryk. W getcie ukryło się około 70 osób kiedy to zostało wyzwolone przez Rosjan w styczniu 1945 roku. Około 5-7,000 Żydów z łódzkiego getta przetrwała wojnę.
Po II wojnie światowej i teraźniejszość
W ciągu dwóch lat po zakończeniu niemieckiej okupacji Łodza, społeczność żydowska została odbudowana i stała się drugim co do wielkości w Polsce. Ponad 50.000 Żydów osiedliło się w Łodzi, wcześniej zamieszkiwali terytorium ZSSR. Instytuckie żydowskie odbudowano i funkcjonowały do 1950 roku, kiedy Polska znalazła się pod pełną kontrolą sowiecką. 1950 roku połowa ludności żydowskiej z Łodzi wyjechał do Izraela. Druga fala imigracji do Izraela miała miejsce w 1956/57. Tylko kilka tysięcy Żydów pozostało, większość z nich odeszła po eskalacji antysemityzmu. Dzisiaj tylko kilkuset Żydów mieszka w Łodzi.
Większość Łodzi została ograbiona lub zniszczona w czasie Holokaustu, w tym jedna z głównych synagog, Alte Szul, która został zbudowany w 1809 roku. Tylko jedna synagoga z końca 18 wieku, pozostaje i działa, można ją znaleźć przy ulicy Rewolucji 1905 roku. Synagoga przetrwała II Wojnę Światowej ze względu na lokalizację, był bowiem ukryta między budynkami getta.
Przetrwał również zakład mieszczący się przy Piotrkowskiej 114/116. Wybudowany w 1899 roku, był używany jako koszerna rzeźnia.
Nowy cmentarz został założony w 1892 roku w celu zastąpienia wcześniejszego, który już nie istnieje. Przed wojną na nowym cmentarzu znajdowało się ponad 180 tysięcy grobów, z których część nadal istnieje. Był to największy cmentarz żydowski w Europie.
W ciągu dwóch lat po zakończeniu niemieckiej okupacji Łodza, społeczność żydowska została odbudowana i stała się drugim co do wielkości w Polsce. Ponad 50.000 Żydów osiedliło się w Łodzi, wcześniej zamieszkiwali terytorium ZSSR. Instytuckie żydowskie odbudowano i funkcjonowały do 1950 roku, kiedy Polska znalazła się pod pełną kontrolą sowiecką. 1950 roku połowa ludności żydowskiej z Łodzi wyjechał do Izraela. Druga fala imigracji do Izraela miała miejsce w 1956/57. Tylko kilka tysięcy Żydów pozostało, większość z nich odeszła po eskalacji antysemityzmu. Dzisiaj tylko kilkuset Żydów mieszka w Łodzi.
Większość Łodzi została ograbiona lub zniszczona w czasie Holokaustu, w tym jedna z głównych synagog, Alte Szul, która został zbudowany w 1809 roku. Tylko jedna synagoga z końca 18 wieku, pozostaje i działa, można ją znaleźć przy ulicy Rewolucji 1905 roku. Synagoga przetrwała II Wojnę Światowej ze względu na lokalizację, był bowiem ukryta między budynkami getta.
Przetrwał również zakład mieszczący się przy Piotrkowskiej 114/116. Wybudowany w 1899 roku, był używany jako koszerna rzeźnia.
Nowy cmentarz został założony w 1892 roku w celu zastąpienia wcześniejszego, który już nie istnieje. Przed wojną na nowym cmentarzu znajdowało się ponad 180 tysięcy grobów, z których część nadal istnieje. Był to największy cmentarz żydowski w Europie.
Żydowskie nagrobki są skomplikowane, zawierają symbole judaizmu i sztuki ludowej. Na terenie cmentarza znajduje się mauzoleum wybudowane dla Żydowskiego Fabrykanta IK Poznańskiego, które jest tak wielkie jak dom.
Rezydencje Poznańskiego są otwarte dla turystów, jego pałac przy ul Ogrodowej 15 spełnia funkcję muzeum historycznego. Dwa inne pałace Poznańskiego znajdują się jeszcze przy ul Gdańskiej 32, obecnie szkoła Akademii Muzycznej i jeden przy ul Więckowskiego 36, obecnie siedziba Muzeum Sztuki.
Można też odwiedzić rezydencje, banki i fabryki włókiennicze innych żydowskich przemysłowców z końca 19 wieku, w tym fabryki włókiennicze należące do Markusa Silbersteina przy ul Piotrkowskiej 242/248
Rezydencje Poznańskiego są otwarte dla turystów, jego pałac przy ul Ogrodowej 15 spełnia funkcję muzeum historycznego. Dwa inne pałace Poznańskiego znajdują się jeszcze przy ul Gdańskiej 32, obecnie szkoła Akademii Muzycznej i jeden przy ul Więckowskiego 36, obecnie siedziba Muzeum Sztuki.
Można też odwiedzić rezydencje, banki i fabryki włókiennicze innych żydowskich przemysłowców z końca 19 wieku, w tym fabryki włókiennicze należące do Markusa Silbersteina przy ul Piotrkowskiej 242/248
Alfabetyczny spis Łódzkich ulic z okresu II Wojny Światowej
Alfabetyczny spis Łódzkich ulic z okresu II Wojny Światowej
| Polskie Nazwy | Niemieckie Nazwy |
| | |
| Bałucki Rynek | Baluter Ring |
| Bartnicza | Imkerstrasse |
| Bazarowa | Basargasse |
| Berek Joselewicz | Brunnenstrasse |
| Bracka | Ewaldstrasse |
| Brudziński | Edmundstrasse |
| Brzezińska | Sulzfelderstrasse |
| | |
| Ceglana | Steinmetzgasse |
| Chłodna | Kuhle Gasse |
| Chopina | Mullerstrasse |
| Cienna | Dunkle Gasse |
| Ciesielska | Bleichweg |
| Czarniecki | Czarniecki |
| Czarnkowska | Lutzowstrasse |
| | |
| Dekerta | Oskarstrasse |
| Dolna | Talweg |
| Drewnowska | Holzstrasse |
| Drukarska | Zimmerstrasse |
| Dworska | Matrosengasse |
| Dzika | Stolpergasse |
| | |
| Emilii Plater | Maxstrasse |
| | |
| Flisacka | Hausierergasse |
| Franciszkańska | Franzstrasse |
| | |
| Garbarska | Gerberstrasse |
| Generalska | Adm. Scheer |
| Gęsia | Gansestrasse |
| Gibalskiego | Hilderbrandstrasse |
| Głowackiego | Konradstrasse |
| Gnieźnieńska | Gnesenerstrasse |
| Goplańska | Buchbinderstrasse |
| Grabinka | Mehlstrasse |
| | |
| Hoża | Frohe Gasse |
| Hutnicza | Huttenwinkek |
| | |
| Inflancka | Gartnerstrasse |
| | |
| Jagiellońska | Bertholdstrasse |
| Jauresa | Willhelmstrasse |
| Jerozolimska | Reubensstrasse |
| Jonschera | Bertramstrasse |
| | |
| Dr Kaufman | Elisabetsstrasse |
| Kościelna | Kirchgasse |
| Koszykowa | Korngasse |
| Kowalska | Schmudegasse |
| Dr. Koziołkiewicza | Idastrasse |
| Krawiecka | Schneidergasse |
| Krotka | Kurze Gasse |
| Krotko- Lwowska | Sackgasse |
| Krzyżowa | Kreuzstrasse |
| | |
| Lekarska | Kramergasse |
| Leśna | Waldstrasse |
| Lewa- Kielma | Ackerweg |
| Limanowski | Alexanderhofstrasse |
| Lotnicza | Blattbindergasse |
| Lutomierska | Hamburgerstrasse |
| Lwowska | Braune Gasse |
| Łagiewnicka | Hanseatenstrasse |
| | |
| Majowa | Maienstrasse |
| Malarska | Maierstrasse |
| Marynarska | Kelmstrasse |
| Marysińska | Siegfriedstrasse |
| Masarska | Storchengasse |
| Mianowski | Bleigasse |
| Mickiewicz | Richterstrasse |
| Miernicza | Glocknergasse |
| Miodowa | Honigweg |
| Młynarska | Muhlgasse |
| Modra | Blaue Gasse |
| Moskulska | Paulstrasse |
| Mostowski | Roderichstrasse |
| Mroczna | Nebengasse |
| | |
| Nad Lodka | Tizianstrasse |
| Niecala | Halbe Gasse |
| Niemojewski | Waldemarstrasse |
| Nowomiejska | Neustadtstrasse |
| | |
| Oblegórska | Leibstrasse |
| Oficerska | Fahnrichstrasse |
| Okopowa | Buchdruckergasse |
| Oszmianska | Isoldenstrasse |
| Otylia | Ottilienstrasse |
| | |
| Pasterska | Hirtenweg |
| Pawia | Plauerstrasse |
| Pieprzowa | Pfeffergasse |
| Piłsudskiego | Oststrasse |
| Piwna | Bierstrasse |
| Plac Kościelny | Kirchplatz |
| Podrzeczna | Am Bach |
| Podwórzowa | Hofgasse |
| Północna | Nordstrasse |
| Próżna | Leere Gasse |
| Przelotna | Richardstrasse |
| Przemysłowa | Gewerbestrasse |
| Pucka | Putzigerstrasse |
| | |
| Rawicka | Tirpitzstrasse |
| Roberta | Robertstrasse |
| Rozwadowski | Udostrasse |
| Rybna | Fischstrasse |
| Rymarska | Riemerstrasse |
| | |
| Ślusarska | Schlosserstrasse |
| Smugowa | Veit- Stoss – Strasse |
| Sołtysowa | Schutzenstrasse |
| Spacerowa | Reigergasse |
| Środkowa | Winfriedstrasse |
| Starosikawska | Krimhildstrasse |
| Stary Rynek | Alt Markt |
| Staszic | Hertastrasse |
| Stefana | Wirkergasse |
| Dr Sterling | Robert- Koch – Strasse |
| Stodolniana | Scheunenstrasse |
| Sukiennicza | Kachlergasse |
| Sw. Jakuba | Rembrandtstrasse |
| Sw. Wincentego | Runde Gasse |
| Szeroka | Breite Gasse |
| Szklana | Trodlergasse |
| | |
| Tokarzewski | Goldschmiedegasse |
| Towiańska | Blechgasse |
| | |
| Urzędnicza | Reiterstrasse |
| | |
| Wawelska | Sattergasse |
| Wesoła | Lustige Gasse |
| Widok | Rungestrasse |
| Wolborska | Rauchgasse |
| Wróbla | Sperlinggasse |
| Wrocławska | Sudetenstrasse |
| Wrzesiniejska | Konigsbergstrasse |
| | |
| Zagajnikowa | Bernhardstrasse |
| Zawisza Czarny | Inselstrasse |
| Zbożowa | Bretgasse |
| Zgierska | Hohensteinerstrasse |
| Zielna | Krautergasse |
| Zofii | Sophienstrasse |
| Źródłowa | Am Quell |
| Żabia | Froschweg |
| Żurawia | Kranichweg |
| Żydowska | Cranachstrasse |
| Żytnia | Korngasse |
Subskrybuj:
Posty (Atom)